شاعر ، محقق، صحافي ۽ لطيف شناس انور پيرزادو

رضوان گل

شاعر ، محقق،  صحافي ۽ لطيف شناس

 

انور پيرزادو

 

 

نوان سال اميدن ۽ خوشين جا پيغام کڻي ايندا آهن، پر سال 2007 سنڌ لاءِ شروعات ۾ ئي ڳوڙهن، سڏڪن ۽ غمن جون ڀريون ٻڌي آيو هو. انهن سڏڪن جون صدائون سنڌ جي جهر جهنگ مان پڙاڏو ٿي ان ويل گونجڻ لڳيون جڏهن سنڌ جي عاشق، شاعر، آرڪيالاجسٽ، صحافي ۽ محبتي انسان انور پيرزادي جي لاڏاڻي جي خبر ريڊيو ۽ ٽي وي تان نشر ٿي هئي.

لِٽل ماسڪو سڏجندڙ ڏوڪري تعلقي جي ننڍڙي ڳوٺ حاجي لعل بخش شيخ (ٻلهڙيجي) ۾ 25 جنوري 1945ع تي جنم وٺندڙ محمد انور ولد شفيع محمد پيرزادو پنهنجي تخليقن ۾ اڄ به اسان وٽ موجود آهي، ڇوته موت ڪڏهن به ڪنهن تخليقڪار ۽ جاکوڙي عاشق کي ماري مات ڏئي ناهي سگهيو. انور پيرزادي پرائمري تعليم ڳوٺ ۾ مڪمل ڪري سن 1962 ۾ مئٽرڪ ۽ بي اي 1967 ۾ ڪرڻ بعد 1969 ۾انگلش ايم اي ڪئي.

اهڙا ماڻهو جيڪي پاڻ ارپي جاکوڙيندا آهن سي خود تاريخ بڻجي ويندا آهن ۽ تاريخ ڪڏهن به ناهي مرندي. انور پيرزادو پڻ اهڙن فردن مان هو جن پنهنجي سموري حياتي سنڌ جي تاريخ، آرڪيالاجي، جاگرافي، ٻولي، صحافت ۽ ڀٽائي جي پيغام کي عام ڪرڻ لاءِ وقف ڪري ڇڏي هئي. هن ڀٽائيءَ جي ڪلام ۽ پيغام کي جديد فڪري بنيادن آڌار نئين سر متعارف ڪرايو. ڀٽائيءَ جي رسالي ۾ شامل بيتن جي درست پڙهڻي، ذڪر ٿيل حالتن، واقعن ۽ مقامن بابت کيس کوجنا ڪرڻ جو پڻ جنون هو. ڪچهريءَ ۾ سندس گفتگوءَ جو انداز انتهائي وڻندڙ ۽ پنهنجائپ وارو هو، جنهن ۾ سندس مشاهدي جي روشنيءَ مان ڪيتريون ئي نيون ڳالهيون ۽ حقيقتون رونما ٿينديون هيون. ٿر، ڪاڇي، وچولي ۽ اٽڪ جي پهاڙن کان ويندي انڊس ڊيلٽا جي وسيع ميدانن تائين هن سموري خطي جو مشاهداتي سفر ڪيو.

انور پيرزادي کي ڀلي ته بنيادي طور شاعر ۽ صحافي چيو وڃي پر سندس سڃاڻپ جو هڪ ٻيو حوالو هڪ جاکوڙي آرڪيالاجسٽ وارو پڻ آهي. انهيءَ ڳالهه جو اندازو مون کي تڏهن ٿيو جڏهن سندس وفات کان ٻه سال اڳ ڊگري ڪاليج لاڙڪاڻي ۾ پروفيسر محمد علي پٺاڻ جي آفيس ۾ انور پيرزادي سان هڪ ڀرپور ڪچهري ٿي. منهنجو سبجيڪٽ جاگرافي هئڻ سبب اسان جي ڪچهريءَ جو گھڻو موضوع پڻ جاگرافي، جيالاجي ۽ آرڪيالاجي رهيو. انور پيرزادي جي ڳالهين ۾ ڪيتريون ئي اهڙيون صداقتون هيون جن کي اڄ تائين ڪنهن به لکت ۾ ناهي آندو. هو جتي به ويو نه فقط اتان جي زميني حالات جو مشاهدو ڪيائين، پر ان علائقي جي ٻولي، لهجي، محاورن ۽ موسمي حالتن بابت پڻ ڄاڻ حاصل ڪئي. هو ڪنهن به علائقي جي مٽي ڏسي ٻڌائي وٺندو هو ته ان ۾ ڪيتري زرخيزي آهي ۽ ان علائقي ۾ برساتون ڪيتري مقدار ۾ پوندڙ آهن. پاڻ ٿاڻي احمد خان مان پنڊ پهڻ (fossils) پڻ گڏ ڪيا هئائين. جهڙيءَ ريت پاڻ اتان جي زميني حالتن بابت تفصيل پئي ٻڌايائين ان مان اهو اندازو ٿي رهيو هو ته هن اتان جو چپو چپو سٺيءَ ريت ووڙيو آهي.

جاگرافي ۽ آرڪيالاجي بابت جيڪا ڄاڻ جي کاڻ انور پيرزادي وٽ هئي سا سطحي نه، پر گهرائيءَ سان مشاهدو ڪيل ۽ ذاتي طور ورتل جائزي جو نچوڙ هئي. هن جهر جهنگ لتاڙي سنڌوءَ جي پراڻن وهڪرن جو سير ڪيو. کيرٿر، هالار ۽ ڪارونجهر جي معدني زخيرن کي استعمال ڪرڻ جي حوالي سان به هن ڪيترن ئي ڪالمن ۽ مضمونن ۾ اهڙيون تجويزون ڏنيون، جن تي جيڪڏهن عمل ٿي ته هوند اسان جا اهي معدني ذخيرا ملڪ لاءِ تمام گهڻو فاديمند ٿي پون.

ذڪر ڪيل ملاقات ۾ انور پيرزادي مون کي صلاح ڏني ته جاگرافي توهان جو سبجيڪٽ آهي ۽ ادب ۾ به ڪم ڪيو ٿا. سائين ظفر حسن کان پوءِ سنڌ ۾ اوهان ئي واحد فرد آهيو، جيڪي هڪ ئي وقت جاگرافي ۽ ادب جي شعبن سان سلهاڙيل آهيو. اوهان ”شاهه لطيف جي شاعريءَ ۾ جاگرافيائي اهڃاڻ“ عنوان تحت ڪم شروع ڪيو، جنهن سان توهان کي شاهه سائين کي نئين انداز ۾ پيش ڪرڻ جو ڪريڊٽ به ملندو ۽ هڪ نئين رخ سان شاهه صاحب تي ڪم به ٿي سگهندو. مون کي اها صلاح ايتري وڻي جو مون ان تي عمل ڪندي هڪ تحقيقي مقالو لکڻ شروع ڪيو، جيڪو آهستي آهستي طويل مقالو بڻجي رهيو آهي، ڇو ته اڄ تائين اها اسائنمينٽ مڪمل نه ٿي آهي. ان جو سبب اهو آهي ته جڏهن به شاهه سائين کي پڙهندو آهيان ته ان ۾ جاگرافيائي اهڃاڻن جي حوالي سان ٿيل ذڪر کي مقالي ۾ شامل ڪري ان ۾ اضافو ڪندو رهندو آهيان.

انور پيرزادي جي ڇپيل ڪتابن ۾ ”متان وساريو“، ”اي چنڊ ڀٽائيءَ کي چئجان“، ”سنڌ“، ”ڀٽائي“، ”بمبئي ياترا“ ۽ ”انٽرويو ۽ تقريرون“ شامل آهن. انور پيرزادي وٽ انيڪ موضوع هئا جن تي هن ڪم پئي ڪرڻ چاهيو، سندس خوبين مان هڪ وڏي خوبي اها به هئي ته هو عام ماڻهن ۽ خاص طور نوجوانن کي تحقيقي نوعيت وارا ڪم ڪرڻ لاءِ اتساهيندو هو، جنهن جو ننڍڙو مثال آءٌ مٿي پيش ڪري آيو آهيان. سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن سان سندس بي انتها عشق هيو. هو چوندو هو ”منهنجو وس هجي ته جيڪر سموري دنيا سنڌ بڻائي ڇڏيان.“ انور پيرزادي جو ڪيل پورهيو سنڌ جي حوالي سان مختلف موضوعن تي ڪم ڪندڙ محققن لاءِ کين بنيادي مواد (Source Material) طور ڪم ايندو. انور پيرزادو گهڻ پاسائون شخص هو جنهن جي ڪم ڪرڻ جو انداز به غير روايتي هو. اهڙو جو ٻين لاءِ روشنين جا نوان در کوليندڙ. سندس ادب، صحافت، تحقيق ۽ آرڪيالاجي ۾ ڪيل پيار ڀرئي پورهئي مان اسان کي ڀرپور لاڀ حاصل ڪرڻ گهرجي. هي يگانو پيار ڪندڙ انسان اسان کان 7 جنوري تي وڇڙي ويو.

جان  جان هئي  جيئري، ورچي نه ويٺي،

وڃي ڀونءِ پيٺي، ساريندي کي سڄڻين.